Onderhandelen over de vraag of we in Nederland de grondwet, de grondrechten, en de democratische rechtsstaat kunnen waarborgen: wie had dat voor mogelijk gehouden? Nog nooit is zo’n discussie in onze parlementaire geschiedenis gevoerd. Toch is dat wat er de komende anderhalve maand staat te gebeuren.
PVV, VVD, NSC en BBB gaan in discussie over dat wat boven alle twijfel verheven zou moeten zijn: de meest elementaire rechten die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog het fundament van onze vrije samenleving vormen en waar alle burgers aanspraak op moeten maken. En dat baart me grote zorgen.
De democratische rechtsstaat is allesbehalve een rustig bezit en kan stapsgewijs ondermijnd worden als we het laten gebeuren.
Frans Timmermans
We hebben in Nederland misschien de neiging te denken dat het hier allemaal wel los zal lopen. Dat het heus niet zo ver zal komen. En zeker, ik ben overtuigd van de weerbaarheid van onze instituties. Maar overal in Europa zien we dat de democratische rechtsstaat allesbehalve een rustig bezit is en stapsgewijs ondermijnd kan worden als we het laten gebeuren.
Aantasting van de rechtsstaat begint met woorden
De waarschuwing die we ter harte moeten nemen is deze: aantasting van de democratische rechtstaat begint met woorden. We hebben in Nederland onze portie gehad. De pers ‘tuig van de richel’ noemen, is een aantasting van de democratische rechtsstaat, omdat het bedoeld is om journalisten te intimideren. Een term als ‘kopvoddentaks’ is een aantasting van de democratische rechtsstaat, omdat het een deel van de Nederlandse bevolking wegzet en bijdraagt aan de ontmenselijking van burgers. Rechters ‘nep-rechters’ noemen en ze beschuldigen van politieke motieven, is een aantasting van de democratische rechtsstaat, omdat de wetgevende macht daarmee geen respect toont voor de rechtsprekende macht, die zich daar bovendien niet tegen kan verdedigen.
Als extreem-rechts aan de knoppen zit, dan gaat dat ten koste van burgerrechten.
Frans Timmermans
Het begint met woorden. Dat is ook wat we in andere Europese landen hebben gezien. De Hongaarse president Viktor Orbán begon met woorden. De voormalig president van Polen Jaroslaw Kaczyński begon met woorden. En op woorden volgden daden. Ook elders, in Zweden bijvoorbeeld, zien we wat er gebeurt als extreemrechts aan de knoppen komt. En in Italië zien we hoe het leidt tot inperking van de rechten van de LHBTI+ gemeenschap.
Weerbaarheid en kracht
Het zou naïef zijn om te geloven dat zoiets niet in ons land zou kunnen gebeuren. Daarom is het onze dure plicht pal voor de democratische rechtsstaat en haar basisbeginselen te staan. In woord en daad. Want we hebben het niet alleen over een afspraak op papier. De weerbaarheid en kracht van die rechtsstaat hangt af van de houding die wij als burgers, en zeker als politici, aannemen. Van de mate waarin we in woord en daad bereid zijn de grenzen te bewaken van die rechtstaat. Dat kun je met een mooi woord ‘democratisch ethos’ noemen. En ik weet één ding zeker: die grenzen worden overschreden als je grondrechten ter discussie gaat stellen of de indruk wekt dat te gaan doen. Zeker de rechten van minderheden.
Elke minuut die verloren gaat aan het bediscussiëren van fundamentele grondrechten kunnen we niet besteden aan het realiseren van plannen die de levens van mensen verbeteren.
Frans Timmermans
Elke minuut die verloren gaat aan het bediscussiëren van fundamentele grondrechten kunnen we niet besteden aan het realiseren van plannen die de levens van mensen verbeteren: verhoging van het minimumloon, verlaging van de belasting op arbeid, het bouwen van betaalbare en duurzame woningen, een sociaal rechtvaardig klimaatbeleid, en werken aan een dienstbare overheid. Dát is waar onze aandacht nu op gericht zou moeten zijn, willen we een begin maken met herstel van vertrouwen in ons land.
