Uit het Financieele Dagblad
24 oktober 2023
Opiniestuk door Habtamu de Hoop
Arriva is gekocht door een Amerikaanse investeerder en dat is slecht nieuws, vindt PvdA-Kamerlid Habtamu de Hoop. Laat de overheid de regie op het openbaar vervoer terugpakken. Provincies moeten zelf vervoersbedrijven kunnen oprichten.
Bus- en treinvervoerder Arriva komt in handen van private-equitybedrijf I Squared Capital, zo werd vorige week bekend. Dit nieuws doet terecht de wenkbrauwen fronsen. De Amerikaanse investeerder heeft Arriva niet gekocht vanuit betrokkenheid bij het Nederlandse openbaar vervoer. Nee, het bedrijf ziet kansen om voor hun onbekende aandeelhouders fors geld te verdienen door nu Arriva te kopen en later voor een betere prijs te verkopen.
Regie aan overheid
Het risico hiervan is dat ons bus- en treinvervoer wordt uitgekleed voor het rendement van aandeelhouders. Het is dan ook hoog tijd dat de overheid de regie op onze publieke voorzieningen, dus óók het openbaar vervoer, in eigen hand neemt. Namens GroenLinks-PvdA diende ik daarom vorige week een wetsvoorstel in dat het voor provincies mogelijk maakt om zelf vervoersbedrijven op te richten.
De overheid is er om voor alle Nederlanders basisvoorzieningen te garanderen. Dat geldt voor het onderwijs en de zorg, maar ook voor het openbaar vervoer. Op een betaalbare en toegankelijke manier naar ziekenhuis, school of werk kunnen reizen moet voor iedereen mogelijk zijn. Helaas is de afgelopen decennia de gedachte dat de overheid zich beter zo min mogelijk met het ov moet bemoeien, steeds dominanter geworden.
Provincies kiezen om de 5 tot 15 jaar via een aanbestedingsprocedure een privaat bedrijf om het openbaar vervoer in een zogenaamd concessiegebied aan te bieden. Lange tijd ging dit in veel regio’s behoorlijk goed. De marktomstandigheden waren gunstig en er waren genoeg inschrijvingen op de meeste concessies, wat leidde tot gezonde concurrentie en aantrekkelijk regionaal bus- en treinaanbod.
Minder bussen
Tijdens de coronacrisis kwam hier de klad in. De kosten werden hoger en de reizigersaantallen liepen terug. Hierdoor vielen de winsten van de private vervoersbedrijven tegen. Onrendabele buslijnen werden geschrapt, kaartjes werden duurder.
Om het ov toch enigszins in stand te houden, namen overheden massaal de risico’s over van de vervoersbedrijven. In goede tijden kwamen de winsten dus bij de vervoersbedrijven, maar in slechte tijden werden de kosten afgewenteld op de belastingbetaler.
‘De verkoop van Arriva aan private equity schept mogelijk een gevaarlijk precedent’
Ook na de pandemie werkt de markt niet meer naar behoren. Vervoersbedrijven lijken niet meer geïnteresseerd in concessies op het platteland. Voor de concessie Zeeland was zelfs helemaal geen aanbieder meer te vinden.
Vervoersbedrijven waren tot nog toe veelal privaat en buitenlands, maar ook vaak (mede) in eigendom van overheden, zoals bij Qbuzz (Italiaans) en Keolis (Frans). Van hen kan worden verwacht dat zij het belang van ov inzien en degelijk beleid hierop voeren, anders moeten belastingbetalers de gaten opvangen. Ook wat betreft verduurzaming en goed werkgeverschap lag de lat behoorlijk hoog.
Verdere verschraling
Nu spoorbedrijf Deutsche Bahn Arriva verkoopt aan een private-equitybedrijf, is het zeer de vraag hoe de toekomst van ons ov eruit ziet. I Squared Capital wil met de koop van Arriva geld verdienen en mogelijk snel aan hun investeerders uitkeren. Dit kan ertoe leiden dat Arriva met een schuld wordt opgescheept als I Squared Capital geld uit de onderneming trekt. Geld dat eigenlijk gebruikt moet worden voor de ontwikkeling van het vervoer. Verdere verschraling van de dienstregeling en het schrappen van buslijnen liggen dan op de loer. Alleen de rendabele lijnen zullen overblijven.
De verkoop van Arriva aan private equity schept mogelijk een gevaarlijk precedent. We zien immers een bredere beweging met betrekking tot het afstoten van buitenlandse dochterondernemingen onder ‘staatsvervoersbedrijven’. Zo heeft NS haar dochter Abellio in het Verenigd Koninkrijk recent afgestoten en kiest Deutsche Bahn nu dus ook voor focus op de eigen markt. Het vallen van publieke diensten in handen van partijen gericht op de korte termijn en die geen enkele binding met het Nederlandse ov hebben, is de volgende stap in de negatieve spiraal die de privatisering voor veel publieke diensten is. Dat staat allemaal nog los van het feit dat I Squared Capital geregistreerd staat in de Kaaimaneilanden, wat bekendstaat als belastingparadijs.
Het is dus hoog tijd om het tij te keren. Om te voorkomen dat private equity straks bepaalt waar er straks nog een bus rijdt, moet de overheid de handen vrij hebben om belangrijke publieke voorzieningen zelf ter hand te nemen. Want de plek waar je woont mag nooit een belemmering zijn om deel te kunnen nemen aan de samenleving.
