Europa is bij uitstek een democratisch project. Door schade en schande leerden we op ons continent dat we alleen verder komen als we samen onze toekomst vormgeven. We stellen iedereen in staat zichzelf te kunnen zijn en zetten gedeelde belangen voorop. Daar hoort bij dat alle Europeanen moeten kunnen vertrouwen op de overheid en beschermd zijn tegen onrecht. Onafhankelijke rechtspraak, de rechten van minderheden en persvrijheid zijn cruciale pijlers van onze democratie die we koesteren.
Maar helaas staan deze fundamenten van onze democratie steeds vaker onder druk. Met dit programma staat GroenLinks-PvdA in Nederland én Europa pal voor de rechtsstaat. Dat is nodig omdat extreemrechts aan kracht wint in Europa. Andere politieke partijen nemen daarbij hun extreme en anti-democratische gedachtegoed over, ook in het Europees Parlement. Daarom staan wij op tegen alle krachten die verdeeldheid zaaien en onze democratie en rechtsstaat ondermijnen. In ons Europa is geen plek voor zondebokpolitiek en polarisatie. Wij bieden echte oplossingen en maken daarbij de Europese Unie democratischer en slagvaardiger.
2.1 De democratische rechtsstaat
We staan op tegen alle krachten die verdeeldheid zaaien en onze democratie en rechtsstaat ondermijnen. Daartoe versterken we de bescherming van mensenrechten, democratische tegenmacht, onafhankelijke rechtspraak en vrije media overal in de EU. Want alleen met sterke democratische rechtsstaten kan Europa geloofwaardig en effectief onze rechten als burgers verdedigen. En alleen zo beschermen we onze vrijheid en brede welvaart in een wereld met steeds meer conservatieve en autoritaire leiders. De EU is gebouwd op ons geloof en vertrouwen in de democratische rechtsstaat. Europa wordt kwetsbaar zodra we hieraan tornen. Deze waarden gaan iedereen aan. En daarom bieden wij tegenwicht aan elke extremist die de democratie in Europa beschadigt.
Het is van belang dat de Europese Commissie al bij de eerste tekenen van rechtsstaatschendingen ingrijpt. Dit kan door direct strafmaatregelen te treffen als landen fundamentele EU-waarden schenden, en democratische en rechtsstatelijke EU-standaarden weigeren na te leven. We steunen actief het maatschappelijk middenveld en de vrije media om hun positie te versterken. EU-fondsen mogen nooit richting autocraten gaan. Landen die lak hebben aan deze waarden mogen met hun vetorecht niet langer de Europese besluitvorming gijzelen.
Wij steunen de nieuwe Europese wet voor mediavrijheid om redactionele en journalistieke onafhankelijkheid te waarborgen en mediapluralisme te bevorderen. We treden op tegen de mechanismen die online de grootschalige verspreiding van desinformatie, extremisme en haat aanjagen. Eenzijdige imperia van mediamagnaten gaan we tegen. Journalisten mogen nooit belemmerd worden door rechtszaken die enkel ter intimidatie dienen. Er is een expliciet verbod nodig op het afluisteren of hacken van journalisten, activisten en politici. Ook komt er een Europees fonds om voorvechters van democratie en media te ondersteunen
2.2 Gelijke rechten
We bestrijden elk initiatief dat probeert fundamentele rechten van EU-burgers in te perken. Extreemrechtse, ultraconservatieve bewegingen die de rechten van minderheden willen inperken, zijn in opkomst in de EU. Ze stellen het bestaansrecht van mensen ter discussie vanwege hun seksualiteit, gender, beperking of culturele achtergrond. Opruiende teksten, haat en desinformatie over de LHBTQIA+-gemeenschap, vrouwen, joden of moslims hebben grote gevolgen. We zien een zorgwekkende stijging in het aantal geweldsincidenten tegen hen.
De EU moet gelijke rechten actief versterken. De rechten van minderheden die onder druk staan, moeten we expliciet opnemen in Europese wetgeving. Zo zetten we ons in voor de Europese erkenning van regenboogfamilies: als je een gezin bent in één land, ben je dat in alle landen. Abortus is een grondrecht waar niet aan getornd wordt en we beschermen iedereen in de EU met dezelfde hoge standaard tegen seksueel en huiselijk geweld. Europa garandeert wettelijk gelijk ouderschapsverlof en dicht de loonkloof tussen mannen en vrouwen. Voor discriminatie en (institutioneel) racisme mag geen plaats zijn in de EU. Daarom zetten wij ons in voor één overkoepelende Europese antidiscriminatiewet
2.3 Leiderschap in de digitale wereld
We pakken de regie terug in het digitale domein met sterke en duidelijke regels die mensen, de maatschappij en het milieu vooropstellen in plaats van winstbejag. Zo doorbreken we de macht van grote techbedrijven uit de VS en China en bouwen de Europese afhankelijkheid daarvan af. Door leiderschap te tonen, kan Europa de standaard zetten voor de rest van de wereld. Want hoewel digitalisering en nieuwe technologie ons leven kunnen verrijken, kennen ze ook veel keerzijden. Door onze eigen voorwaarden te stellen aan nieuwe technologieën als kunstmatige intelligentie (AI), zorgen we ervoor dat deze technologieën betrouwbaar, veilig en milieuvriendelijk zijn. Door te bouwen aan alternatieven versterken we ook onze strategische autonomie. We maken de EU zo snel mogelijk digitaal autonoom. We zijn dan voor essentiële digitale infrastructuur niet langer afhankelijk van techbedrijven.
Dit vergt ook striktere regels voor sociale media. Omdat hun verdienmodel drijft op reclame-inkomsten doen ze er alles aan om gebruikers aan hun scherm gebonden te houden. De onderliggende algoritmes die bepalen wat wij te zien krijgen, zijn sterk verslavend en jagen desinformatie, haat en polarisatie aan. Online én offline heeft dit grote gevolgen voor zowel
individuele personen als onze democratie. Denk aan bedreigingen van politici en journalisten, steeds extremer maatschappelijk debat, en beïnvloeding van verkiezingen. Alleen door Europees samen te werken kunnen we de polariserende algoritmes en verslavende trucjes van sociale media aan banden leggen.
2.4 Een betere EU
Een democratischere Europese Unie maakt Europa daadkrachtiger. Alleen zo kunnen we de grote uitdagingen aan waar we in Europa voor staan. Mensen moeten zich vertegenwoordigd voelen. De Europese instituties moeten daarom toegankelijker en transparanter worden. Ook scherpen we de integriteitsregels aan, zodat er geen ruimte is voor schimmige lobby of buitenlandse beïnvloeding. Dit is cruciaal voor het vertrouwen van Europeanen in de EU.
De Europese Unie moet slagvaardiger en democratischer worden. Hiervoor gebruiken we in de eerste plaats de ruimte binnen het huidige EU-Verdrag. Maar we steunen ook de herziening van het Verdrag als dat echt nodig is. We geven het Europees Parlement meer tanden als medewetgever en controleur. Ook willen we dat het Europees Parlement initiatiefrecht krijgt waardoor het zelf wetgeving en beleid kan voorstellen in plaats van alleen te reageren op voorstellen van de Europese Commissie en regeringsleiders. De democratie versterken we ook door het Europees Parlement de mogelijkheid te geven om individuele Eurocommissarissen weg te sturen. Lidstaten moeten gezamenlijk op meer onderwerpen – zoals buitenlandbeleid, belastingen of defensie – besluiten kunnen nemen op basis van een gekwalificeerde meerderheid in plaats van unanimiteit.
2.5 Een veilige samenleving
We pakken grensoverschrijdende misdaad, georganiseerde criminaliteit en gewelddadig extremisme aan. De acties van criminelen raken burgers. Maar doordat de criminele netwerken steeds internationaler zijn, worden ze ook steeds sterker. Daardoor is hun invloed ook merkbaar
op het niveau van de samenleving. Steeds vaker is er sprake van ondermijning van (lokale) overheden en andere instituties. Daarnaast zien we online te veel criminaliteit die onbestraft
blijft, van kindermisbruik tot cyberoplichting of het verspreiden van wraakporno. Met sterkere
Europese samenwerking en effectieve preventie- en opsporingsmaatregelen kunnen politie- en inlichtingendiensten deze problemen beter aanpakken, zowel online als offline.
We versterken ook de Europese coördinatie tegen terrorisme. De dreiging van gewelddadig extremisme is substantieel in Europa. Om dat tegen te gaan zijn krachtige samenwerking en gezamenlijke investeringen in preventie en deradicalisatie nodig. We treden daarnaast slimmer op tegen witwassen en terrorismefinanciering via meer Europese samenwerking. We waken daarbij over de bescherming van fundamentele rechten. Opsporing moet altijd gericht plaatsvinden en we gaan nooit over tot massasurveillance of ongecontroleerde gegevensuitwisseling.
2.6 Onderwijs en cultuur
Europa moet zich actief inzetten voor ons onderwijs en onze cultuur. Het budget voor kunst en cultuur in Europa moet dan ook fors omhoog. Europa is verbonden door gemeenschappelijke waarden, gedeelde geschiedenis en een gezamenlijke cultuur. Kwaliteitsonderwijs voor iedereen staat aan de basis van gelijke kansen en ontwikkeling. We willen dat iedere Europeaan, onafhankelijk van opleidingsniveau, de kans heeft om zich te ontwikkelen en Europa te leren kennen.
Daarvoor is een inclusief Erasmus+-programma nodig dat niet alleen voor universiteiten of HBO geldt, maar ook voor het MBO. Ook moet de studiebeurs voor een Erasmusuitwisseling toereikend zijn om iedereen de kans te geven van dit waardevolle initiatief te profiteren.
We bevorderen kennisuitwisseling tussen onderwijsinstellingen en grijpen gelijk in wanneer academische vrijheid in een EU-lidstaat in het gedrang is. Ook zorgen we ervoor dat nieuws, kunst en cultuur toegankelijk zijn voor iedereen. We stoppen dus met geoblocking van films, series en sport en introduceren een Europese museumkaart. Een Europees ticketsysteem voor concerten, theater en festivals moet ervoor zorgen dat het cultuuraanbod makkelijker beschikbaar wordt in de hele EU.