Woensdag 21 februari had ik de eer de Banninglezing uit te spreken. Daarin waarschuwde ik voor de bedreiging die voor Europa van Rusland uitgaat. En voor het weerbaar maken van onze samenleving tegen het gif van de ultra-nationalisten. Zoals hier de PVV, die wil heersen door te verdelen en daarmee Poetin in de kaart zal spelen.
De bedreiging die voor Europa van Rusland uitgaat, vraagt om een urgente, coherente, en brede reactie. Het begint uiteraard met een geloofwaardige defensie-inspanning waarvoor, naast meer middelen, ook dringend intensievere Europese samenwerking nodig is. Die inspanning zal alleen nooit tot voldoende resultaat leiden als onze samenlevingen teveel lijden onder interne politieke en maatschappelijke spanningen. “Wij” tegen “zij” is een politieke boodschap die ook buiten Rusland op vruchtbare bodem valt.
Als je wil voorkomen dat extreme ideologieën de samenleving overnemen, moet je de voedingsbodem daarvan adresseren.
Frans Timmermans
De voedingsbodem van extreme ideologieën
Een van de belangrijkste lessen van de twintigste eeuw is dat als je wil voorkomen dat extreme ideologieën de samenleving overnemen, de voedingsbodem daarvan moet worden geadresseerd. Wat zijn de belangrijkste redenen dat mensen hun toevlucht zoeken bij ultra-nationalisten? Een zorgelijk toekomstperspectief, een tekortschietende en falende overheid, en een samenleving van ieder voor zich. Waarbij wie sterk is zich steeds zwakker waant. En wie zwak is steeds minder gezien of zelfs gevreesd wordt als bedreiging voor wie sterk is. Een samenleving die zo snel verandert dat het bijna niet bij te houden is. Die bovendien mede onder invloed van sociale media steeds meer in groepen gelijklevenden en -gestemden uiteen valt. Expliciete en impliciete bedreigingen van buiten, of het nu om politieke en economische machten of de klimaatcrisis gaat, dragen bij aan het gevoel geen controle meer te hebben over onze lotsbestemming.
Nu de verdeeldheid zo sterk gegroeid is, moeten we de boel bij elkaar brengen.
Frans Timmermans
Een nieuw gevoel van gemeenschap
Een nieuw gevoel van gemeenschap moet worden opgebouwd. De afgelopen jaren is steeds duidelijker geworden hoe onzeker het bestaan voor miljoenen Nederlanders is geworden. In deze bodem van bestaansonzekerheid en ongelijkheid kunnen wantrouwen en onvrede woekeren. Nu de verdeeldheid zo sterk is gegroeid, zullen we de boel weer bij elkaar moeten brengen. Willen wij daarin slagen, dan zullen we bezuinigingen moeten voorkomen en investeringen mogelijk moeten maken. Zeker omdat die investeringen nodig zijn om bestaanszekerheid in de toekomst te kunnen blijven garanderen.
Een nieuw gevoel van gemeenschap is ook sterk gebaat bij het sturen van migratie, zodat de bevolkingsgroei geleidelijk plaatsvindt, nut en noodzaak van arbeids- en studiemigratie op basis van nationaal belang wordt geregisseerd, en mensen die vluchten voor oorlog en geweld in Europa en Nederland nog een veilige haven vinden. Van politieke partijen mag worden gevraagd dat zij het probleem in volle omvang onder ogen zien. Dat betekent dat links niet mag wegkijken van de vragen rondom asiel, en rechts niet mag wegkijken van de problemen rondom arbeidsmigratie.
Een tegenoffensief is hard nodig, zodat de samenleving sterker wordt.
Frans Timmermans
Een nieuw gevoel van gemeenschap vraagt ook om de omarming en viering van de diversiteit in onze samenleving. Die is niet alleen een gegeven, maar ook het beste medicijn tegen een naar binnen gekeerde, gesloten, en daarmee tot achteruitgang gedoemde maatschappij. Xenofobie, discriminatie, antisemitisme, islamofobie, afkeer van minderheden, antifeminisme, en afkeer van de LGBTIQ-gemeenschap zijn net zo goed uitdrukkingen van het ultranationalisme – waar het zich ook manifesteert. Een tegenoffensief is hard nodig, zodat de samenleving als geheel weer sterker wordt.
En daar hoort ook bij: inzichtelijk en tastbaar blijven maken wat een functionerende rechtsstaat betekent voor het dagelijks leven van mensen. In Nederland denken we vaak dat het zo’n vaart niet zal lopen met de uitholling van de rechtsstaat. Zorgeloosheid is misplaatst. Om mensen het gevoel van urgentie te geven dat er echt iets op het spel staat, zullen we niet over de rechtsstaat moeten spreken als een abstractie, maar als een heel concreet en zwaar bevochten verworvenheid. Een absolute voorwaarde voor elke samenleving die stoelt op rechtvaardigheid en solidariteit.
