1.1 Meer zeggenschap en vertrouwen
Ons ideaal: vooruitgang voor iedereen binnen de draagkracht van de aarde. Dat bereiken we door elkaar weer te gaan vertrouwen en samen de schouders eronder te zetten. Daar is in de eerste plaats een betrouwbare, inclusieve en behulpzame overheid met visie voor nodig.
De maatschappelijke problemen waarmee we te maken hebben, zijn het resultaat van politieke en beleidsmatige keuzes. Een decennialange focus op geld, rendement en bezit heeft geleid tot de uitbuiting van mens en planeet. Een kleine groep welgestelden heeft daar goed van geprofiteerd, maar ten koste van het welzijn van de rest. Vooral bij jongeren zien we juist een optelsom van problemen. Hun leven staat feitelijk in de wachtstand: ze vinden geen betaalbare woning, kunnen niet rondkomen van hun werk en maken zich terecht de meeste zorgen over de klimaat- en biodiversiteitscrisis. Hun vooruitgang staat nu én in de toekomst op het spel.
We keren het tij
Het goede nieuws is dat als iets het gevolg is van politieke keuzes, we met andere keuzes het tij kunnen keren. Dat blijkt ook uit verschillende initiatieven van experimenterende gemeenten, enthousiaste burgercollectieven en moedige bedrijven. Zo heeft de gemeente Eindhoven het Philips-landgoed de Wielewaal gekocht, waar inwoners gaan genieten van schone lucht en natuur. In Tilburg, Zaanstad en Amsterdam krijgen mensen in de bijstand extra geld, en Utrecht schrapte strenge bijstandsregels voor jongeren. In de regio Twente zorgt het Twents Fonds voor Vakmanschap ervoor dat inwoners zich kunnen bijscholen. De gemeente Groningen voerde met succes basisbanen in. In Maastricht gaan ze voortvarend aan de slag met het vergroten van sociale veiligheid onder jongeren. En het project van Stichting Leerorkest Nederland zorgt ervoor dat kinderen uit arme wijken een instrument leren bespelen.
Inspirerend zijn ook groepen burgers die zich verenigen en zeggenschap claimen. Denk aan al die energiecoöperaties die hun eigen wind- of zonne-energie opwekken. Of aan initiatieven waar men samen natuurinclusieve groente, fruit, zuivel en vlees produceert. Of denk aan Austerlitz Zorgt, een coöperatie waarin inwoners thuiszorg, dagbesteding en huishoudelijke hulp organiseren. Of aan de ontelbare informele zorgnetwerken en initiatieven in kwetsbare wijken waar bewoners elkaar vooruithelpen. Dat het loont om mens en natuur boven winstmaximalisatie te zetten, laten ook talloze bedrijven zien. Bekende voorbeelden hiervan zijn de Triodos Bank, Fairphone en True Price.
Het mag duidelijk zijn: als de overheid haar burgers vertrouwt en ons steunt om onze eigen omgeving mede vorm te geven, is er oneindig veel mogelijk.
Een betrouwbare overheid die vertrouwen geeft
Een hoopvol Nederland begint bij een overheid die werkt vanuit het besef dat zij er voor de burgers is en niet andersom. Provincies en gemeenten laten zien dat een overheid vertrouwen kan geven, door bijvoorbeeld verstikkende regels op te rekken, inwoners de hulp te bieden die ze nodig hebben en hun invloed te geven in de besluitvorming. Dat vraagt om een herstel van de balans tussen Rijk, provincies en gemeenten. En om vertrouwen en de middelen om deze belangrijke taken goed te kunnen uitvoeren.
De gaswinning in Groningen, het toeslagenschandaal, het verdwijnen van publieke voorzieningen en de verschraalde ouderenzorg, hebben geleid tot een diep wantrouwen in de overheid. Doorgeslagen digitalisering, verouderde ICT-systemen, complexe regels en institutioneel racisme werken dat wantrouwen verder in de hand.
Het kan niet langer zo zijn dat technocratisch beleid over de samenleving wordt afgekondigd zonder dat daarbij op de voorgrond wordt gekeken naar hoe burgers het ervaren. De rol van experts en hun specialistische kennis is en blijft van waarde, tegelijkertijd stellen we het leven van de burger voorop bij de totstandkoming van beleid. Bij nieuwe regels en maatregelen wordt altijd gecheckt of deze aansluiten bij eenieders kunnen en wat het mogelijke effect ervan is op toekomstige generaties. We verankeren ervaringskennis in de vorming, uitvoering en evaluatie van beleid. Zo slaan we een brug tussen systeem- en leefwereld. De tweeënhalf miljoen Nederlanders die moeite hebben met lezen, rekenen en het gebruik van een computer of smartphone, zien we niet langer over het hoofd.
Een overheid die vertrouwen in haar burgers heeft, geeft zeggenschap en steun. Dat betekent dat burgers veel vaker direct mogen meebeslissen over beleid via referenda en burgerberaden. Of dat burgers vaker zelf een plek krijgen aan de bestuurstafels van publieke voorzieningen zoals de woningcorporatie. Als aanvulling op onze publieke voorzieningen en het sociale vangnet van de overheid, geven we ruim baan en ondersteuning aan sociale en duurzame burgercollectieven. We garanderen dat deelname hieraan nooit afhankelijk is van de dikte van je portemonnee of het kennen van ‘de juiste’ mensen. En we zorgen ervoor dat de directe omgeving meeprofiteert van dit soort coöperatieve initiatieven.
Niet alleen de aandeelhouders, ook werkenden moeten invloed kunnen uitoefenen op het bedrijf waar ze tijd en energie in steken. We willen dat ze meer invloed krijgen op belangrijke beslissingen zoals de sociale en ecologische koers van de organisatie waarvoor ze werken. Dat kan door hun bijvoorbeeld een plek te geven aan de bestuurstafels in grote bedrijven en door de positie van ondernemingsraden en vakbonden te verstevigen, maar ook door als overheid actief nieuwe coöperatieve bedrijven aan te moedigen. Vanwege de enorme maatschappelijke impact van veel grote bedrijven krijgt ook de omgeving wat ons betreft een adviserende stem aan deze bestuurstafels. Als belangrijke stap naar economische democratie pleiten we voor een maatschappelijke raad voor grote ondernemingen: niet alleen medewerkers, maar ook omwonenden, leveranciers, vertegenwoordigers van de natuur, gebruikers en klanten gaan meedenken over bedrijfsbeleid dat hen en hun omgeving raakt.
Grip op de publieke zaak
Gezien de klimaat- en biodiversiteitscrisis en de bestaanszekerheidscrisis maken we regelgeving weer leidend die werkenden, natuur en het milieu beschermt. In onze groenere en socialere samenleving van de toekomst is er volop werkgelegenheid en welzijn. Maar we weten ook dat wat goed is voor grote bedrijven, niet per definitie goed is voor de samenleving als geheel. Bedrijven die normen voor geluid of stikstof overtreden of illegaal afval lozen, kunnen daar niet meer mee wegkomen.
Wij gaan de brede welvaart van alle regio’s van Nederland bevorderen. Lang werd er volop in de Randstad geïnvesteerd, terwijl elders buslijnen, bibliotheken en ziekenhuizen verdwenen. Maar ook binnen steden werd aandacht ongelijk verdeeld. In de tientallen wijken die als kwetsbaar zijn aangeduid, gaan we meer investeren. We kijken daarbij naar samenhang in kansen op werk, gezondheid, onderwijs en een gezonde en veilige leefomgeving.
We zorgen voor meer publieke regie op onze zorg, volkshuisvesting, openbaar vervoer, energie en kinderopvang. We beteugelen de macht van de markt en de financiële sector op onze publieke voorzieningen. Daar waar nodig draaien we privatiseringen terug. Het publiek maken van warmtenetten is daar een goed voorbeeld van. Het weghalen van marktwerking in de kinderopvang en de ouderenzorg lijkt ons een mooie volgende stap.
Als we willen dat de overheid weer de regie pakt, dan moet ze de kennis en kunde in huis hebben om dat te kunnen doen. Wij investeren daarom weer in expertise bij de overheid, omdat dat tot een groter zelfreflectief vermogen, betere regels én een betere uitvoering leidt. Het is ironisch dat de overheid is gaan leunen op adviesbureaus, terwijl ze de adviezen van de eigen planbureaus en adviesraden in de wind slaat. Na de toeslagen- en Groningsgas-schandalen zei de Nationale Ombudsman: ‘Ik wil een overheid die mijn rapporten leest.’ Wij nemen deze verzuchting uiterst serieus. In de bijlage kun je daarom lezen door welke adviezen we ons hebben laten inspireren.