1.4 Een sterk Europa voor een veilige wereld
Het is oorlog in Europa. De Russische aanval is niet alleen gericht tegen Oekraïne, maar wil de
internationale rechtsorde ontwrichten en het vredesproject van de Europese Unie ondermijnen. De
Oekraïners vechten dus ook voor ons en verdienen onze aanhoudende steun. We kunnen niet anders dan de ideeën die ten grondslag liggen aan de Europese Unie – vreedzame samenwerking op basis van overleg en regels – vurig verdedigen.
De macht verschuift. Er is emancipatie en vooruitgang in het mondiale Zuiden, maar er is ook toenemend autoritarisme, conflict en ongelijkheid. Wat elders gebeurt, heeft direct gevolgen voor ons land. Denk aan de hoge energiekosten, de klimaatverandering of de impact van terrorisme en technologie.
We moeten onze veiligheid en daarmee onze bestaanszekerheid sterker verdedigen. Dat doen we door te investeren in actieve diplomatie, defensie en internationale samenwerking. En we blijven werken aan de bevordering van de internationale rechtsorde, de universele rechten van de mens, duurzame ontwikkeling en internationale solidariteit.
Europese samenwerking en autonomie
We pleiten voor een sterke EU die haar waarden naleeft, haar democratie verbetert, de rechtsstaat en mensenrechten beschermt, hoge sociale standaarden zet en ecologische grenzen respecteert. Zo versterken we de cruciale Europese strategische autonomie, krijgen we grip op belastingontwijking en verbeteren we de kwaliteit van leven van alle Europeanen.
De doorgeschoten afhankelijkheid van Russisch gas heeft Europa een les geleerd: voor veel grondstoffen en andere onmisbare goederen, zoals zonnepanelen, is de EU te afhankelijk van autoritaire landen, zoals China. We moeten voorkomen dat China onze economie en onze energietransitie in gijzeling kan nemen. De EU moet daarom zuiniger omgaan met energie en grondstoffen en fors investeren in hernieuwbare energie. Ook moet ze haar toeleveringsketens diversifiëren, meer groene energietechnologie produceren binnen haar grenzen en energie besparen.
Alleen als sterke, solidaire en groene samenleving kunnen we de wereld aan. We willen een steviger toezicht op de rechtsstaat en democratie in de EU-lidstaten en minder veto’s. Een sterk Europa vergt Europese solidariteit. Een sterk Europa vergt ook lidstaten die ruimte krijgen om te bouwen aan een stevige publieke en collectieve sector, waarbij ze niet meer gedwongen kunnen worden om de zorg of het openbaar vervoer over te laten aan de principes van de vrije markt. Door solidariteit voorop te stellen, zorgen we ervoor dat niemand achterblijft in de ecologische transitie.
Strategische autonomie van Europa vereist ook technologische macht. De sterke afhankelijkheid van buitenlandse platforms, software en hardware stelt Europa bloot aan Chinese spionage, economische dwang en Amerikaans surveillancekapitalisme. Wij willen dat de EU haar schaalgrootte benut om technologie te ondersteunen, te ontwikkelen en aan regels te verbinden die recht doen aan Europese waarden. We zetten daarom in op betrouwbare opensourcesoftware én -hardware en een cloud waarin onze data veilig zijn. Wat betreft kunstmatige intelligentie zijn onze mensenrechten leidend.
De schaarste van defensiematerieel en de grote afhankelijkheid van de VS maken Nederland en Europa kwetsbaar. Het opbouwen van een sterke Europese pijler binnen het NAVO-bondgenootschap is daarom noodzakelijk. Daar hoort bij dat we extra defensie-investeringen doen en voldoen aan de NAVO-norm van 2%. Om dit goed vorm te geven moet er op Europees niveau worden samengewerkt bij het vervullen van NAVO-capaciteiten, de inkoop van materieel en de intensivering van de Europese defensie-industrie. Hierbij is het zaak om de overwinsten van de defensie-industrie aan banden te leggen door hier heffingen op in te voeren, zodat gemeenschapsgeld terugvloeit naar de staatskas. Tegelijkertijd zetten we ons in voor een kernwapenvrije wereld, dragen we ons steentje bij aan het bevorderen van de internationale rechtsorde en is er ruimte voor deelname aan vredesmissies. Want hoewel we onszelf en onze waarden beter moeten verdedigen, is en blijft vrede het achterliggende doel.
Gelijkwaardige partnerschappen en internationale solidariteit
Wie het verleden onder ogen ziet, kan werken aan een gedeelde toekomst. Te vaak keert Europa het mondiale Zuiden de rug toe. Het Zuiden stond bijvoorbeeld achter in de rij bij de verdeling van coronavaccins. Het Zuiden loopt inkomsten mis doordat Nederland nog altijd een doorsluisland is voor belastingontwijkende multinationals. En we zien hoe ons koloniale en slavernijverleden doorwerkt in het heden en de relatie tussen Europa en het mondiale Zuiden nog steeds belast. Nog altijd maken Europese bedrijven zich schuldig aan arbeidsuitbuiting in deze landen.
In de wereldwijde aanpak van de klimaat- en biodiversiteitscrisis, staan samenwerking en solidariteit voorop. Het mondiale Zuiden kan op steun rekenen bij de aanpassing aan klimaatverandering en de uitrol van hernieuwbare energie. Dat vergt eerlijke en groene handelsverdragen. Landen in het Zuiden verdienen de kans om zelf grondstoffen te bewerken en te verwerken tot producten, zodat ze hier zelf meer aan kunnen verdienen. Door een eigen groene industrie op te bouwen kunnen zij meer inkomsten verwerven en betere banen scheppen.
Bij gelijkwaardigere partnerschappen hoort ook een gemoderniseerde ontwikkelingssamenwerking. We brengen de Nederlandse uitgaven aan internationale samenwerking weer op het peil van de internationale afspraak van 0,7% van het bruto nationaal inkomen. We gaan sterker af op de behoeften van landen zelf, waarbij we de meest kwetsbaren niet uit het oog verliezen. Gezien het feit dat veel landen in het mondiale Zuiden meer uitgeven aan het aflossen van hun schulden dan aan gezondheidszorg en onderwijs, willen we dat Nederland het voortouw neemt bij de kwijtschelding van schulden. Voor stabiliteit hier is het namelijk van belang dat ook elders in de wereld de basis op orde is.
Een rechtvaardig, menselijk en realistisch vluchtelingenbeleid
Dankzij onze bereidheid om in de volle breedte bij te dragen aan conflictpreventie, eerlijke handel, noodhulp, schuldkwijtschelding, ontwikkelingssamenwerking en klimaatbeleid neemt het aantal mensen op de vlucht af. Al zullen er altijd mensen zijn die vluchten voor oorlog, repressie, intolerantie of onleefbaarheid. Voor veel Nederlanders is verantwoordelijkheid voor vluchtelingen vanzelfsprekend. Dat neemt niet weg dat er zorgen zijn over druk op schaarse publieke voorzieningen, zoals woningen, onderwijs en huisartsenzorg. We zien dat het asielstelsel beter georganiseerd kan worden en dat dit nu lang niet altijd eerlijk uitpakt. Een rechtvaardig, menselijk en realistisch vluchtelingenbeleid is hard nodig. Sommige mensen komen hier als vluchteling. Anderen komen voor werk, studie of de liefde.
Het politieke debat richt zich vaak op de eerste groep, terwijl het aantal arbeidsmigranten veel groter is. We willen een coherent migratiebeleid voeren. We erkennen dat het goed organiseren van migratie in brede zin een grote inspanning van de samenleving vraagt. Maar de overheid beschikt wel degelijk over instrumenten om grip op migratie te organiseren. Met name als het gaat om arbeidsmigratie kan de overheid snel resultaten boeken, zo zegt ook de Adviesraad Migratie.
We kunnen de opvang van vluchtelingen aan, als we het systeem eerlijker maken en de problemen oplossen die draagvlak ondermijnen. Wij staan voor de verantwoordelijkheid van onze samenleving om vluchtelingen op te nemen en goed op te vangen. Niet alleen omdat het een juridische afspraak is, maar vooral omdat het een kwestie is van medemenselijkheid die in Nederland breed aanwezig is. Wie onze bescherming nodig heeft tegen oorlog en vervolging, kan bij ons een thuis vinden.
Het huidige systeem heeft ook ongewenste gevolgen. Vluchtelingen hebben nauwelijks kans op officiële hervestiging naar Nederland of andere landen van Europa. Daardoor zijn de irreguliere routes naar Europa voor veruit de meeste vluchtelingen de enige optie om asiel aan te kunnen vragen: deze zijn gevaarlijk en vooral winstgevend voor mensensmokkelaars. Bovendien brengen deze irreguliere, gevaarlijke routes ook mensen naar Europa die geen kans maken op een asielstatus.
Een flink deel van de uitgeprocedeerde asielzoekers keert niet terug. Tegelijkertijd maken veel vluchtelingen die elders in de meest acute nood verkeren geen kans. Ook zien we sommige asielzoekers binnenkomen die ernstige overlast veroorzaken. Dat moet worden aangepakt. Het zo slecht mogelijk behandelen van asielzoekers en uitzichtloze procedures opstellen is echter geen effectieve en geen acceptabele oplossing. Dit leidt tot mensonterende wantoestanden aan de grenzen van Europa én in Nederland.
Om asiel en migratie in goede banen te leiden, volgen we in Europa en Nederland een aantal duidelijke principes. We verminderen irreguliere migratie ten gunste van reguliere, veilige routes en het individueel recht op asiel blijft onverkort gelden. Meer door de VN geselecteerde vluchtelingen worden door de EU-lidstaten actief uitgenodigd op basis van de ernst van hun situatie. Denk bijvoorbeeld aan LHBTQIA+-personen, politieke vluchtelingen of oorlogsslachtoffers. Aan de buitengrenzen van Europa krijgen mensen uit veilige herkomstlanden zo vroeg mogelijk duidelijkheid, met een korte en eerlijke procedure, en een menswaardig verblijf totdat hun mogelijke terugkeer kan worden uitgevoerd. Pushbacks aan de buitengrenzen van Europa worden niet geaccepteerd. Detentie van kinderen kan nooit aan de orde zijn. We bevorderen de terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers. In Europees verband komen er afspraken over een evenredige verdeling van vluchtelingen. We sturen niemand terug naar een land waar het voor hen niet veilig is.
Wij brengen de asielketen in Nederland op orde door te kiezen voor kleinschaligere voorzieningen, eerlijk verspreid over het land en passend bij de draagkracht van de gemeenschap. De opvang vormt een plek waar vluchtelingen en buurtbewoners elkaar ontmoeten door samen te leven, te leren en te werken. In plaats van gedwongen nietsdoen, kunnen vluchtelingen zo een begin maken met integratie in onze samenleving. Asielzoekers met perspectief op inwilliging van hun aanvraag krijgen sneller het recht om onderwijs te volgen en te werken. We maken een eind aan de lange beslistermijnen voor een asielverzoek en we trekken de haperende terugkeer van afgewezen asielzoekers vlot. Het uit elkaar scheuren van gezinnen gaan we simpelweg niet doen.
Arbeidsmigratie in goede banen
De meest voorkomende reden om in Nederland te komen wonen, is arbeid. Hele sectoren draaien op de komst van arbeidsmigranten. Gek genoeg zijn dat vooral veel exportsectoren: de vleessector, glastuinbouw, distributie- en transportsector. Door malafide uitzendbureaus, werkgevers, inleners, koppelbazen en verhuurders is een groot deel van de arbeidsmigratie de legalisering van bestaansonzekerheid geworden. Veel werkgevers betalen arbeidsmigranten slecht, bieden onzekere arbeidsvoorwaarden, zorgen voor erbarmelijke huisvesting en dragen zo bij aan een onleefbare situatie voor arbeidsmigranten én buurtbewoners. Door arbeidsmigranten meer zekerheid en bescherming te geven, gaan we concurrentie op arbeidsvoorwaarden tegen. Ook garanderen we dat vakbonden toegang krijgen tot de werkvloer om arbeidsmigranten op hun rechten te kunnen wijzen.
We zien geen plek meer voor ondernemingen die alleen maar winstgevend kunnen zijn door buitenlandse werknemers uit te buiten. We willen arbeidsmigratie in betere banen leiden voor de totstandkoming van de groene welzijnseconomie, een sterke maakindustrie en hoogwaardige technologische industrie, en om de nijpende tekorten in de publieke sector het hoofd te bieden. Door het minimumloon te laten stijgen en te stoppen met het subsidiëren van vervuilende bedrijven, stimuleren we bedrijven om te verduurzamen, te innoveren en om normale arbeidsomstandigheden te bieden.
We accepteren niet langer dat werkgevers de kosten en risico’s van ongereguleerde arbeidsmigratie bij de samenleving neerleggen. Denk bijvoorbeeld aan de leefbaarheid van wijken die onder druk staat omdat werkgevers daar hun arbeidsmigranten onder erbarmelijke omstandigheden huisvesten. Omdat werkgevers de vruchten plukken van de komst van arbeidsmigranten – van expats tot aan seizoenarbeiders – verwachten we dat ze ook gaan bijdragen aan een goed geleide ontvangst.
Op lokaal niveau zien we hier al goede voorbeelden van: denk aan werkgevers die investeren in taallessen onder werktijd of investeren in de bouw van sociale huurwoningen. We voeren meer verplichtingen in, van goede huisvesting tot fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden. En om naleving te garanderen, gaan we substantiéel meer investeren in handhavingscapaciteit. Grote bedrijven die toekomstbestendig zijn, helpen we met de uitbouw van een duurzaam sociaal- en omgevingsplan.
Samen kunnen we dat.