7.1 Een solidair en daadkrachtig Europa

• De EU moet socialer. Wij willen dat sociale rechten in de EU gelijkgesteld worden aan economische vrijheden. Nederland spant zich in Europa in voor hogere sociale standaarden en het versterken van de rechten van werknemers. We willen dat het Europees economisch en interne marktbeleid de publieke sector steunt in plaats van aanspoort tot marktwerking. Landen moeten vrij zijn om collectieve voorzieningen, zoals zorg en openbaar vervoer, niet aan te besteden op de markt. We zetten ons in voor een sociale vooruitgangsclausule in Europese verdragen, die sociale rechten beschermt tegen de negatieve effecten van economische vrijheden.
• De EU moet groener. Voortbouwend op de Europese Green Deal werken we aan een Europa waar productie en consumptie de grenzen van de draagkracht van de aarde niet langer overschrijden. In 2040 moet de EU klimaatneutraal zijn en voornamelijk gerecyclede en biobased grondstoffen gebruiken. De transitie naar een klimaatneutrale en circulaire economie kan alleen slagen als sociale rechtvaardigheid daarbij verzekerd is. De Europese Commissie moet erop toezien dat subsidies voor de transitie, bijvoorbeeld uit het Sociaal Klimaatfonds, bij voorrang ten goede komen aan de meest kwetsbare gebieden en huishoudens. De transitie moet ook voor werkenden rechtvaardig verlopen, bijvoorbeeld door ons voorstel voor een omscholingsfonds.
• Uitbreiding EU. De toekomst van Oekraïne en Georgië ligt in de EU. De landen op de Westelijke Balkan moeten eveneens een realistisch uitzicht hebben op lidmaatschap. Ook Moldavië krijgt perspectief op lidmaatschap. Met het Turkije van Erdogan moeten de onderhandelingen bevroren blijven. In alle gevallen kan EU-toetreding pas plaatsvinden als landen voldoen aan de voorwaarden, waaronder op het gebied van mensenrechten, democratie en rechtsstaat, en ze in lijn handelen met het buitenlands en veiligheidsbeleid van de EU. Om de bevordering van deze voorwaarden te stimuleren zijn sterke banden met omringende buurlanden nodig, dit kan bereikt worden via een vernieuwing van de European Neighbourhood Policy (ENP) die op dit moment onderbenut wordt. Dat betekent dat we echte hervormingen aanmoedigen, belonen en actief ondersteunen, en tegelijk dat we landen die zich niet houden aan de basisregels van de democratie, zoals de huidige regering Servië, harder aanpakken.
• Stapsgewijze toetreding. We pleiten voor stapsgewijze toetreding. Landen worden bijvoorbeeld eerst alleen lid van de douane-unie. Dat vergroot de motivatie van regeringen om moeilijke hervormingen door te zetten, en geeft de EU tegelijk de mogelijkheid om toe te zien dat hervormingen ook blijvend zijn voordat een land volwaardig lidmaatschap krijgt. We willen subsidies uit het toetredingsfonds sterker koppelen aan democratische en rechtsstatelijke hervormingen en het maatschappelijk middenveld een grotere rol geven in het toetredingsproces.
• Hervorming van de EU. Nederland heeft groot belang bij een democratische en besluitvaardige EU. Zeker met het oog op mogelijke uitbreiding zijn hervormingen nodig. We zetten ons in voor terugdringing van het vetorecht in de Raad van Ministers, onder meer bij buitenlandbeleid en belastingen, en voor versterking van het Europees Parlement als medewetgever en controleur. We willen een gemoderniseerde EU-begroting, die zich meer richt op de groene en sociale uitdagingen van de toekomst; de begrotingsregels moeten een krachtiger optreden tegen corruptie en aantasting van de rechtsstaat mogelijk maken. Wij willen dat EU-instellingen hard optreden tegen corruptie, fraude, buitenlandse beïnvloeding, ondoorzichtige lobby’s en grensoverschrijdend gedrag tegenover personeel. Allereerst zoeken we mogelijkheden binnen het huidige EU-verdrag, maar waar nodig zijn we voorstander van verdragswijziging.
• Europese begroting. De EU krijgt steeds meer belangrijke taken. Ook voor de steun aan Oekraïne is voldoende budget nodig. Daarom steunen wij een hoger Meerjarig Financieel Kader.
• Sancties tegen ondermijnende lidstaten. De Europese Unie moet pal staan voor haar waarden en sneller en harder optreden tegen lidstaten die de rechtsstaat, democratie en mensenrechten ondermijnen. De Europese Commissie dient deze lidstaten tot de orde te (blijven) roepen door middel van rechtszaken en het opschorten van subsidies. Wij willen de artikel 7-procedure, die kan leiden tot schorsing van het stemrecht van een lidstaat, verbeteren door onder andere de vereiste van unanimiteit te laten vallen. Zo kunnen bijvoorbeeld landen zoals Hongarije en Polen elkaar niet meer de hand boven het hoofd houden.
• Invoering Europese wet voor mediavrijheid. Deze wet moet de redactionele en journalistieke onafhankelijkheid waarborgen en mediapluralisme bevorderen. Journalisten mogen niet bespioneerd worden bij hun werk. Publieke omroepen mogen geen propagandakanaal zijn. We pleiten ervoor dat de EU-initiatieven voor onafhankelijke kwaliteitsmedia steunt in landen waar de mediavrijheid onder druk staat.
• Europese antidiscriminatiewet. Voor discriminatie, racisme, islamofobie, antisemitisme, anti-zwart racisme en xenofobie mag geen plaats zijn in de EU. Wij zetten ons daarom in voor een nieuwe, overkoepelende Europese antidiscriminatiewet. Deze breiden we uit naar sociale zekerheid, onderwijs, gezondheidszorg en de markt voor goederen en diensten. Deze wet moet ook discriminatie op grond van genderexpressie en genderidentiteit verbieden en het ouderschap binnen niet-traditionele gezinnen beschermen.
• Technologie en onderzoek. Wij zetten ons in voor forse EU-investeringen in fundamenteel onderzoek en technologieontwikkeling. Daarbij zijn Europese waarden en maatschappelijke behoeften leidend. Denk aan het vergroten van de strategische autonomie van de EU. Aan innovatiesteun worden voorwaarden verbonden op het gebied van duurzaamheid, maatschappelijke participatie en het delen van kennis en data.
• Digitale infrastructuur. Samen met Europese partners investeert Nederland in een Europese digitale infrastructuur. Deze omvat publiek-civiele alternatieven voor de platforms en diensten van Big Tech en een veilige cloud. Met de inkoopkracht en technologiesubsidies van overheden wordt opensourcesoftware en -hardware gestimuleerd. We willen dat Nederland zich in Europa hard maakt voor een public tech fonds om Europese verantwoorde digitale technologie aan te jagen. Het uitgangspunt is dat code, ontwerpen en datasets die met publiek geld zijn ontwikkeld voor iedereen beschikbaar moeten zijn. Om de privacy en autonomie van burgers te beschermen, pleit Nederland voor een Europees verbod op de handel in en met persoonsgegevens. Iedereen moet zich veilig voelen om hun meningen en politieke overtuigingen te kunnen uiten, dus moet Nederland zich in de EU inzetten voor het recht op pseudonimiteit: het behouden van online anonimiteit, mits je niet verdacht wordt van een strafbaar feit. Ook moet de EU, middels een aangescherpte fusierichtlijn, meer doen tegen agressieve overnames en misbruik van dominante posities door techgiganten.
• Europese AI-autoriteit. We pleiten voor een snelle afronding en invoering van de Europese wet over kunstmatige intelligentie (AI), die onze mensenrechten beschermt. We steunen de inzet van het Europees Parlement om taalmodellen zoals ChatGPT en andere systemisch relevante AI-systemen binnen de reikwijdte van de wet te laten vallen. Deze wet moet profilering voor het voorspellen van fraude en criminaliteit verbieden, realtime gezichtsherkenning verbannen uit de openbare ruimte en bindende milieustandaarden invoeren voor AI. We willen een Europese autoriteit die toeziet op AI in de EU. Nederland loopt voorop in Europese en wereldwijde samenwerking rond verantwoorde AI, neemt het voortouw bij internationaal, publiek gefinancierd onderzoek naar de risico’s van geavanceerde AI en ijvert voor de totstandkoming van internationale normen. Streefdoel is een bindend wereldwijd verdrag.
• Meer strategische autonomie. Wij steunen het streven van de EU om haar risicovolle afhankelijkheden van derde landen kritisch door te lichten en waar nodig af te bouwen. Dat vraagt ook om een zuiniger gebruik van energie en grondstoffen en om diversificatie van toeleveringsketens. De EU dient meer onmisbare goederen, zoals groene technologie en medicijnen, te produceren binnen haar grenzen. Ook bevorderen we de verantwoorde winning en raffinage van kritieke grondstoffen zoals lithium en kobalt binnen Europa en waar mogelijk binnen Nederland. Daarbij stellen we strenge eisen aan mensenrechten, milieuvervuiling en bescherming van natuur en biodiversiteit.
• Permanent karakter Europees Herstelfonds. Het Europees Herstelfonds stimuleert hervormingen en vergroot de stabiliteit van de eurozone. Bij de herziening van het Stabiliteitspact letten we erop dat lidstaten investeren in de ecologische transitie, daartoe de aansporing en ruimte krijgen, en daarbij niemand achterlaten.