5.1 De democratische rechtsstaat
- Bescherming democratische rechtsstaat. De Europese Commissie moet veel daadkrachtiger optreden bij schendingen van de rechtsstaat. Op elke schending van de rechtsstaat of fundamentele rechten volgen gelijk strafmaatregelen zoals inbreukprocedures en financiële sancties. Het Europees Parlement krijgt het recht om met een tweederdemeerderheid zelf een inbreukprocedure te starten en zo een lidstaat voor het Hof van Justitie van de EU te dagen.
- Artikel 7-procedure. Er moet een lagere drempel en tijdslimiet komen om sancties op te leggen via de Artikel 7-procedure tegen lidstaten die structureel de rechtsstaat schenden. Uiteindelijk kan een lidstaat door deze procedure stemrecht in de Raad verliezen. We schaffen het vetorecht af waarmee EU-landen dit besluit kunnen blokkeren. Een land dat in de Artikel 7 procedure zit mag geen EU-voorzitter van de Raad worden of meestemmen over deze procedure bij andere landen. Nederland maakt in samenwerking met andere lidstaten een kopgroep om bij schending van de rechtsstaat procedures tegen die lidstaat te voeren.
- Geen geld naar autocraten en mensenrechtenschendingen. Lidstaten die mensenrechten schenden of de rechtsstaat uithollen, ontvangen geen geld van de EU. De mechanismen waarmee dit al mogelijk is, zetten we sneller en breder in. De al bestaande rechtsstaatconditionaliteit zetten we niet alleen in wanneer er sprake is van corruptie, maar bij elke schending van onze democratische waarden uit Artikel 2 van het EU-verdrag. Met een aanpassing van de Financiële Verordening maken we naleving van mensenrechten en de rechtsstaat een voorwaarde voor het gehele EU-budget.
- Mediavrijheid. De Europese wet voor mediavrijheid moet persvrijheid, pluraliteit van het medialandschap en transparantie over media-eigendom verbeteren. Journalisten en hun omgeving mogen niet bespioneerd worden bij hun werk en niet belemmerd worden door rechtszaken op oneigenlijke gronden (SLAPPs). EU-initiatieven voor onafhankelijke kwaliteitsmedia moeten steun bieden in landen waar de mediavrijheid onder druk staat. Bij overnames van mediabedrijven in de EU kijken we kritisch naar de impact daarvan op het medialandschap, om eenzijdige imperiums van mediamagnaten tegen te gaan.
- Grondrechten centraal. Ieder individu in de EU moet zich direct op het Handvest van de Grondrechten kunnen beroepen. De EU moet toetreden tot het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Ook breiden we het mandaat van het Europese Grondrechtenagentschap uit, zodat deze waakhond gelijk kan waarschuwen bij de schending van grondrechten in een EU-land. Bij nieuwe wetsvoorstellen die aan mensenrechten raken krijgt de Europese Commissie verplicht een advies van het Grondrechtenagentschap, zoals de Europese privacytoezichthouder al doet.
- Onafhankelijke rechtsstaat en rechtspraak. Lidstaten moeten de aanbevelingen die elk jaar uit het EU-rechtsstaatrapport voortkomen, veel beter opvolgen. De Europese Commissie moet daar strenger op toezien. Een nieuw EU-mechanisme moet evalueren of rechterlijke beslissingen voldoen aan de juridische standaarden en automatisch erkend kunnen worden door de andere lidstaten, net als het Schengenevaluatiesysteem. Wanneer dit niet het geval is, zetten we justitiële samenwerking stop.
- Sterk en veilig maatschappelijk middenveld. Een Europees fonds voor de democratie moet voorvechters van democratie ondersteunen, vooral de stemmen die het meest kwetsbaar zijn en meervoudige vormen van discriminatie ondervinden. Het gaat bijvoorbeeld om mensenrechtenactivisten, journalisten, ngo’s, LHBTQIA+-activisten, vakbondsleden en vakbondsbestuurders, klimaatactivisten en kritische stemmen in autocratieën. Het wordt makkelijker voor stichtingen om over de grens te opereren.
- Corruptie. De EU intensiveert de strijd tegen corruptie. Rapporten van het Europees bureau voor fraudebestrijding (OLAF) worden standaard openbaar. Ook grijpt de EU in wanneer lidstaten te weinig doen om corruptie, fraude en andere misstanden aan te pakken, bijvoorbeeld via stopzetting van EU-financiering.
- Klokkenluiders. Europa beschermt klokkenluiders actief tegen zowel overheden als bedrijven en personen, inclusief een Europees programma om getuigen te beschermen tegen wraakacties.
- Recht op demonstratie. We staan pal voor het recht op demonstratie. De Europese Commissie houdt strenger toezicht op het gebruik van geweld door politie-eenheden en neemt politiegeweld en andere inbreuken op het demonstratierecht expliciet mee in de jaarlijkse rechtsstaatanalyses en -aanbevelingen.
- Spyware. Er komt een verbod op commercieel gebruik en handel in spyware, zoals Pegasus, en een moratorium op het gebruik van overheden tot er strikte regelgeving is voor alle import en export van spyware. Ook komen er strenge voorwaarden voor het gebruik ervan. De bevoegdheid van opsporingsinstanties om te hacken en spioneren wordt alleen gericht ingezet op basis van concrete verdenkingen of dreigingen, met rechterlijk toezicht en sterke waarborgen.
- Bewaren van gegevens. Grootschalig en willekeurig bewaren van persoonsgegevens staan we niet toe. Metadata over communicatie verdienen dezelfde bescherming als de inhoud ervan. Overheden bewaren zo min mogelijk gegevens over ons, en altijd alleen op individuele basis. We stoppen de aanleg en constante uitbreiding van Europese databases met biometrische gegevens. Ook stoppen we met het bewaren van bijzondere persoonsgegevens (zoals politieke voorkeur, seksuele geaardheid en biometrische gegevens) en gewone persoonsgegevens door politie en justitie zonder concrete verdenkingen of veroordelingen van strafbare feiten.