“De tragedie van Srebrenica zal de geschiedenis van de Verenigde Naties altijd blijven achtervolgen.” Dat waren de veelzeggende woorden die VN Secretaris-Generaal Kofi Annan uitsprak exact 24 jaar geleden.
De genocide van 11 juli 1995 heeft een diepe wond nagelaten. Bij degenen die in Bosnië zijn gebleven, maar ook bij hen die op zoek gingen naar een veilig heenkomen en toekomst over de grenzen. Deze wond kon niemand ontvluchten, merkte ik destijds in gesprekken met Bosnische vluchtelingen.
De pijn, die zijn sporen ook kerft in de nieuwe generatie die alles moet goedmaken. Naast verdriet, angst, machteloosheid, woede die de Srebrenica genocide bij nabestaanden en overlevenden oproept, staat deze tragedie symbool voor het falen van de internationale gemeenschap.
Ondanks de belofte na de Tweede Wereldoorlog: ‘nooit meer genocide’, lieten we Bosnië in de steek. Onder het internationale motto ‘responsibility to protect’, werd families veiligheid beloofd. Aanvankelijk in de VN-enclave van Srebrenica, later op de compound van Dutchbat. Toch werden mannen onder de ogen van de VN-blauwhelmen overgedragen aan de grillen van Mladic, met voor hen het ergste gevolg denkbaar: een gruwelijke massamoord.
Nederland is diep verbonden met de val van Srebrenica. Leden van de Bosnische gemeenschap in ons land dragen haar met zich mee en delen hun geschiedenis. Maar het waren ook onze jongens en meiden, die het massale wegvoeren van mannen en jongens niet hebben kunnen voorkomen, vanwege politieke beslissingen hogerop. Dat bracht niet alleen een klap toe aan Dutchbat, maar zinderde door in de hele Nederlandse bevolking. Srebrenica werd ook onze geschiedenis.
Nabestaanden, overlevenden en veteranen proberen hun trauma’s te boven te komen. In de aangrijpende theatervoorstelling ‘gevaarlijke namen’, doen ze dat zelfs samen. Maar pijn die wordt ontkend kan niet helen.
Erkenning van de Srebrenica genocide is niet alleen een belangrijk symbool: het is de voorwaarde voor verder leven, voor bouwen aan een samenleving in de letterlijke zin van het woord. Om heling mogelijk te maken, is het essentieel dat de internationale gemeenschap het leed in Srebrenica unaniem en glashelder erkent, én haar verantwoordelijkheid erkent en draagt voor haar eigen falen. Laat de internationale erkenning in de vorm van de VN-resolutie een eerste stap zijn naar een erkenning in Bosnië zelf.
Nationale verzoening is helaas tot op de dag van vandaag niet meer dan een vergezicht. In Bosnië misbruiken politici genocideontkenning nog steeds om identiteitspolitiek te bedrijven en het land verdeeld te houden. Twee jaar geleden tijdens de officiële herdenking in Srebrenica, zag ik de spandoeken van omwonenden ter ere van Servische soldaten, als provocatie van overlevenden en nabestaanden. Veel van hen voelen zich ook nu nog niet veilig. Tegelijkertijd maakten de moeders van Srebrenica diepe indruk met hun onvermoeibare strijd voor gerechtigheid, erkenning en verzoening. Zij verbeelden de hoop en ze hebben succes.
De officiële excuses van de Nederlandse regering die twee jaar geleden eindelijk kwam, maar ook de VN-resolutie van dit jaar zijn van niet te onderschatten waarde. De hevige weerstand tegen deze resolutie, tot het niveau van de Servische President aan toe, bevestigt juist het essentiële belang van de jaarlijkse herdenking wereldwijd, en vooral in Europa.
Maar we hebben meer nodig: Het blijven zoeken naar de lichamen van de slachtoffers en hen bij de jaarlijkse herdenking bijzetten. Het bespreken van de genocide in de klas, het buurthuis, de media. Het bieden van ruimhartige schadevergoedingen en ondersteuning. Het bevorderen van erkenning en verzoening in Bosnië-Herzegovina zelf. Zo kunnen we toewerken naar een onverdeelde samenleving, een democratische rechtstaat met perspectief op opname in de familie van EU-landen. Alleen zo kunnen we belofte daadwerkelijk nakomen in Bosnië: Nooit meer oorlog, en nooit meer genocide.
En hoe ontroerend is het, dat vandaag op veel plekken in Bosnië de Palestijnse vlag hangt. Juist de Bosniërs zijn er ten diepste van overtuigd dat we de lessen van Srebrenica pas echt hebben geleerd, als we genocide ook elders niet laten gebeuren.