Het onderwijs moet beter, gelijker en rechtvaardiger. Daarover zijn politici, publiek en (ervarings)deskundigen het eens tijdens het rondetafelgesprek op 6 februari 2025 in de Openbare Bibliotheek Amsterdam. Maar wat is daar concreet voor nodig? Het systeem omgooien of aanpassen? En hoe maken we het onderwijs toekomstbestendig.
Onder de noemer van het actieplan Samen Vooruit organiseren GroenLinks-PvdA een reeks gesprekken over maatschappelijke onderwerpen. De partijen vragen aan experts en ervaringsdeskundigen naar creatieve ideeën om hun visie te verrijken. De meningen in dit stuk vertegenwoordigen niet per se het standpunt van GroenLinks-PvdA. De reeks wordt afgetrapt met een gesprek over onderwijs. Een verkennende avond vol gedeelde waarden, kritische vragen én praktische oplossingen.
Welke belangrijke aandachtspunten voor het onderwijs wil jij GroenLinks-PvdA meegeven? Vraag dat maar aan een bevlogen beroepsgroep als onderwijsprofessionals. ‘Geef de leerkracht meer zeggenschap.’ ‘Het mbo verdient meer waardering’ En: ‘Weg met die prestatiedruk.’
Goed onderwijs laat het potentieel van ieder kind tot wasdom komen
In het publiek zijn alle onderwijssectoren vertegenwoordigd: van basisschoolleraren tot universitaire studenten. Van jong tot oud, van gepensioneerde tot pleegouder, en van rood tot groen.
De rode draad: we moeten af van de enorme prestatiedruk in het onderwijs. De resultaten van leerlingen en studenten zijn te bepalend voor de loop van hun carrière. Dit zorgt ervoor dat er een oneerlijke wedstrijd ontstaat met winnaars en verliezers van het systeem.
Daar hebben studenten veel last van, ziet Abdelkader Karbache, voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond. Wat zou helpen? “Het bindend studieadvies afschaffen.” Net als de langstudeerboete. Ook studieschulden leggen een grote druk op studenten. Die moeten minder zwaar wegen bij het afsluiten van een hypotheek voor een koopwoning.
Ook jongere leerlingen ervaren veel prestatiedruk. “Er ligt zoveel nadruk op cijfers in deze maatschappij”, vindt leraar van het jaar Arash Mortezavy (Visser ’t Hooft Lyceum Leiderdorp). “Terwijl de persoonlijke ontwikkeling en weerbaarheid van leerlingen veel belangrijker zijn dan hun prestaties. Als een leerling zich veilig voelt, en geen stress heeft, kan hij of zij pas groeien.”
Meer waardering voor het mbo
Maar, waarschuwt iemand uit het publiek: “Groeien legt weer zo de nadruk op hoger en beter. Hoe voorkomen we dat dit leidt tot meer wetenschappelijk geschoolde mensen? Want we hebben juist veel meer behoefte aan mbo’ers vandaag de dag.”
Het antwoord van onderwijswethouder Marjolein Moorman op een van de hoofdvragen vanavond – ‘Wat is goed onderwijs?’ – sluit hier goed op aan. “Goed onderwijs laat het potentieel van íeder kind tot wasdom komen. Of dat nu praktisch is of theoretisch, creatief of technisch. Iedereen verdient gelijke kansen en bovenal waardering, ongeacht je achtergrond of sociaaleconomische status.”
Later selecteren zorgt voor minder druk bij leerlingen
Maar hoe doe je dat: ervoor zorgen dat iedereen tot wasdom komt? Daar is een ‘systeemverandering’ voor nodig, gelooft zowel het panel als het publiek. Floris Burgers, educatie-antropoloog aan de Radboud Universiteit. “Stel je voor dat je vanaf je achtste al hoort dat jouw CITO-scores minder zijn dan die van je klasgenoten? Dat je minder bent dan een ander? Dat draag je nog jaren met je mee. Die ongelijkheid moeten we uitbannen.’’ Daarom doet Burgers een ‘radicaal voorstel’.
Volgens hem zijn er drie maatregelen nodig:
- 1. Schaf het basisschooladvies af.
- 2. Bied vakken op verschillende niveaus aan op de middelbare school, waar leerlingen een maatwerkdiploma voor krijgen.
- 3. Voeg mbo, hbo en universiteit samen in een vakschool: een ‘school of education’.
Hiermee is GroenLinks-PvdA al helemaal dé onderwijspartij, volgens Burgers. Zijn vergaande voorstel maakt veel los in de zaal. Geknik, applaus en handen die de lucht in schieten.
Niet eens zo radicaal
Deze maatregelen zijn niet eens zo utopisch, zegt Moorman. ‘In het buitenland wordt dit al gedaan, hè. Nederland is een van de weinige landen waar we zo bizar vroeg selecteren. Met alle gevolgen van dien: meer stress, een ontplofte jeugdzorg, een enorme bijlesindustrie, meer bubbels in de samenleving. We moeten veel later selecteren, pas als leerlingen 15/16 zijn.”
Ze noemt het onderwijssysteem van Finland als voorbeeld. Tot leerlingen 16 zijn, is daar geen landelijke verplichte toets. Dit vermindert prestatiedruk en stress bij leerlingen. Ook is het onderwijs gratis en zijn er geen ranglijsten voor scholen en leerlingen.
Gelijke kansen vragen om gelijke investeringen
Wil je het onderwijs eerlijker maken, dan moet je investeren, vooral in docenten en onderwijsondersteunend personeel. Voor het oplossen van het lerarentekort – een belangrijk onderwerp vanavond – heeft de gemeente Amsterdam een maatregel bedacht. Zoals een financiële bonus van € 1.000,- per jaar voor alle leraren. En nog eens € 2.500,- voor leraren die werken op basisscholen waar zij het hardst nodig zijn. Bijvoorbeeld omdat veel kinderen taal- en leerachterstanden hebben. “Gelijke kansen vragen om ongelijke investeringen”, stelt Moorman.
Daling lerarentekort
Deze maatregel heeft al effect, volgens de wethouder. In de wijken Nieuw-West en Zuidoost daalt het lerarentekort voor het eerst in jaren. Waren er in 2023 nog 18,7% onvervulde vacatures, in 2024 was dat nog maar 15,5%. “We zijn er absoluut nog niet. Maar we gaan de goede kant op.”
Toch is geld niet overal de oplossing voor, voegt HvA-bestuurder Jopie Nooren toe. In de zaal wordt instemmend geknikt. “Leerkrachten, van de basisschool tot de universiteit, moeten ook de tijd krijgen om zich te kunnen ontwikkelen.” De HvA heeft daar speciale workshops en trainingen voor, in het kader van ‘een leven lang leren’.
Ook rijke schooldagen kunnen kansengelijkheid bevorderen, zegt Tweede Kamerlid Anita Pijpelink. Op zo’n dag krijgen kinderen naast het reguliere programma bijvoorbeeld muziekles, theater en sport.
De leraar moet meer inspraak krijgen in het debat over onderwijs
Uit het publiek komt vanavond nog een duidelijke oproep. Geef leerkrachten meer zeggenschap over hun beroep. Zij staan dagelijks voor de klas – en weten dus het beste wat wel – en niet – nodig is voor toekomstbestendig onderwijs. Van minder regeldruk tot minder verschillende eindtoetsen.
Pijpelink erkent dit meteen. Toen zij zelf voor de klas stond – ‘láng geleden, in de jaren negentig’ – mochten leerkrachten nog over de meest basale dingen meepraten. Nu wordt er te veel voor ze bepaald. Maar het Tweede Kamerlid kan het publiek in ieder geval vast tegemoet komen. Recent stemde GroenLinks-PvdA in met een motie om de stem van leraren in het onderwijsbeleid wettelijk vast te leggen. Al ligt er ook een taak voor de leraren zelf, vindt ze: ‘Stap ook zelf naar voren, en laat je horen.’
Schuren is oké
Dit rondetafelgesprek is er alvast een mooie aanzet toe. De onderwijsprofessionals in de zaal laten zich luid en duidelijk horen vanavond. Aangrijpende verhalen, praktische tips en kleurrijke anekdotes, ze worden allemaal gedeeld – ook tijdens de borrel achteraf.
Af en toe legt het publiek de politici en beleidsmakers flink het vuur aan de schenen. ‘Hoe gaan jullie het onderwijs inclusiever maken?’ En: ‘Waarom zitten er ondanks het passend onderwijs zo veel kinderen thuis?’ Terechte vragen, stellen de panelleden, die de zorgen noteren. Alle ideeën zijn welkom. En het geeft niet als het soms schuurt. Juist niet. Daar worden de uiteindelijke plannen alleen maar sterker van.
De vraagstukken in het onderwijs zijn groot. En de aankondiging van het huidige kabinet om zo’n 2 miljard euro te bezuinigen op het onderwijs, maakt het er niet makkelijker op. Maar de eerste lijnen richting antwoorden worden vanavond zichtbaar. De gezamenlijke weg vooruit is ingezet. Of, zoals antropoloog Floris Burgers het achteraf beschrijft: “Het bruist. De rood-groene samenwerking brengt veel energie met zich mee."
Concrete tips
Hoe maken we het onderwijs eerlijk en toekomstbestendig? Tijdens deze avond kwamen veel belangrijke aandachtspunten aan bod. Dit zijn niet de standpunten van GroenLinks-PvdA, maar bieden inspiratie voor verdere discussie binnen de partij. In dit artikel hebben we een selectie gemaakt:
- Minder nadruk op prestatie. Selecteer later op het middelbare onderwijs. En schaf het basisschooladvies, de langstudeerboete en het bindend studieadvies af.
- Meer gelijkwaardigheid in het onderwijs. Geef leraren meer zeggenschap over hun beroep. Kies voor één doorstroomtoets. Creëer een maatwerkdiploma als leerlingen vakken op verschillende niveaus volgen. Voeg mbo, hbo en universiteit samen in een vakschool. Investeer in NT2-onderwijs.
- Ongelijk investeren voor gelijke kansen. Betaal leraren op scholen met achterstanden meer. Stop met losse onderwijsprojecten. Schaf commerciële bijlessen af. Laat schulden minder zwaar meewegen bij het afsluiten van een hypotheek.